Noktalama İşaretleri

Noktalama işaretleri, yazılı metinlerde cümlelerin anlamını belirleyen, okuyucunun metni anlamasına yardımcı olan ve doğru okunmasını sağlayan işaretlerdir. Türkçe yazı dilinde birçok noktalama işareti kullanılır ve her birinin belirli bir kullanım amacı vardır.

İşte Türkçe’deki tüm noktalama işaretleri ve kullanımları:

NOKTA (.):

Cümlenin sonuna konur.
Kısaltmalardan sonra konur.
Sayılardan sonra, sıralamayı belirtmek için kullanılır.
Tarihlerin yazımında gün, ay ve yıl gösteren sayılar arasına konur.
Saat ve dakikayı ayırmak için kullanılır.
Bibliyografik künyelerin sonuna konur.
Matematikte çarpma işareti yerine kullanılabilir.

VİRGÜL (,):

Eş görevli kelime ve kelime gruplarını ayırmak için kullanılır.
Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
Uzun cümlelerde ögeleri ayırmak için kullanılır.
Konuşma çizgisinden önce konur.
Ret, kabul ve teşvik bildiren kelimelerden sonra konur.
Anlam belirsizliğini önlemek için kullanılır.
Hitap kelimelerinden sonra konur.
Bibliyografik künyelerde yazardan sonra konur.

NOKTALI VİRGÜL (;):

Farklı tür veya takımları birbirinden ayırmak için kullanılır.
Sıralı cümleleri birbirine bağlamak için kullanılır.
Bağlaçlardan önce kullanılabilir.

İki Nokta:

Örnek verilecek ya da açıklama yapılacak cümlelerin sonuna konulabilir.
Edebî eserlerdeki karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra kullanılır.
Direkt aktarım yapılan sözlerden önce kullanılabilir.
Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.
Genel Ağ (internet) adreslerinde kullanılır.

Üç Nokta:

Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konulabilir.
Kaba sayıldığı ya da açıklanmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine kullanılabilir.
Alıntılarda belirli bir bölümün kesildiğini ifade etmek için kullanılır.
İfadeye güç katmak ya da okuyucunun hayal dünyasına bırakılan kısımlarda kullanılabilir.
Karşılıklı konuşmalarda eksik bırakılan cevaplar ya da ünlemler de üç nokta ile ifade edilebilir.

İki ve üç nokta işaretleri metinlerde okuyucuların anlaması için sıklıkla kullanılan işaretlerdir ve doğru şekilde kullanıldığında ifadeyi daha net hale getirirler.

Soru işareti:

Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur.
Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna konur.
Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır.
Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur.
Metin içinde “mı/mi” eki, cümleye zaman anlamı katıyorsa cümle sonuna soru işareti konmaz.

Ünlem işareti:

Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur.
Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur.
Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır.

Tırnak işareti:

Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır.
Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır.
Cümle içerisinde kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınır.
Tırnak içine alınan sözlerden sonra kesme işareti kullanılmaz.

Kesme İşareti:

Kişi adlarına getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri için: Örnek olarak, Elif Şafak’ın romanları, Cüneyt Arkın’ın filmleri olarak kullanılabilir.
Gök bilimiyle ilgili adlar için: Dünya’nın yörüngesi, Mars’ın yüzeyi gibi ifadeler kullanılabilir.
Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. adlar için: Çırağan Sarayı’nın bahçesi, Çanakkale Şehitleri Anıtı’na çıkan merdivenler gibi kullanımlar mümkündür.
Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri adları için: Kaplumbağa Terbiyecisi kitabı, Kaşağı’nın hikayesi gibi kullanımlar yapılabilir.
Hayvanlara verilen özel adlar için: Karabaş’ın mama kabı, Minnoş’un yattığı yer gibi ifadeler kullanılabilir.
Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler için: Türklük, Ahmetler, Hristiyanlıktan vb. kullanımlar doğrudur.
Kurum, kuruluş, kurul ve iş yeri adları için: Türk Tarih Kurumu’nun web sitesi, Et Balık Kurumu’nda çalışıyor gibi kullanımlar doğrudur.
Kişi adlarından sonra gelen saygı sözlerine getirilen ekler için: Fatma Hanım’a gidelim, İdris Bey’in odasına girmeyelim gibi kullanımlar yapılabilir.
Kısaltmalara getirilen ekler için: ABD’de kasırga gibi kullanımlar doğrudur.
Sayılara getirilen ekler için: 1993’te mezun olanlar, 8’inci katta buluşalım gibi kullanımlar yapılabilir.
Şiirde veya konuşma sırasında seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için kesme işareti kullanmak için: Güzelliğin on par’etmez, N’oldu da geri döndünüz? gibi kullanımlar yapılabilir.
Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için kullanılan kesme işareti için: a’dan z’ye kadar, -lık’la türetilmiş sözcükler gibi kullanımlar doğrudur.
Özel adlar için yay ayraç (parantez) içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce kullanılmalıdır: Yunus Emre’nin (1240?-1320), Yakup Kadri’nin (Karaosmanoğlu) gibi kullanımlar geçerlidir.

Yay Ayraç:

Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgisi olmayan açıklamalar için: Örnek olarak, Bu beldenin ormanlarını (Aslında orman demeye de bin şahit gerek.) yok olmaktan kurtarmalıyız gibi kullanımlar yapılabilir.
Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için: Yaşlı kadın (Ağır adımlarla yaklaştı.) — Evladım, bana yardım eder misin? gibi kullanımlar doğru olabilir.
Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için: Ne hasta bekler sabahı / Ne taze ölüyü mezar / Ne de şeytan bir günahı / Seni beklediğim kadar / (Necip Fazıl KISAKÜREK) gibi kullanımlar yapılabilir.
Yabancı sözcüklerin okunuşu yay ayraç içerisinde gösterilir: Shakespeare (Şekspir) tiyatro yazarıdır gibi kullanımlar doğrudur.
Cümle içerisinde bir sözcüğün eş anlamlısı verildiğinde: Şairler teşbih (benzetme) sanatına çok başvurur gibi kullanımlar yapılabilir.
Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır: Cahit Sıtkı Tarancı’nın (1910 – 1954) bazı şiirlerini ezbere biliyorum gibi kullanımlar doğrudur.
Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır: Adam, çok zeki (!) olduğunu söylüyor. gibi kullanımlar doğrudur.
Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır: 1496 (?) yılında doğan Fuzuli… gibi kullanımlar doğru olabilir.

Kısa Çizgi:

Satıra sığmayan sözcükler bölünürken satır sonuna konur.
Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır.
Dil bilgisinde kökleri ve ekleri ayırmak için konur.
Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır.
Eklerin başına konur.
Heceleri göstermek için kullanılır.
Kelimeler veya sayılar arasında “den…-a, ve, ile, ila, arasında” anlamlarını vermek için kullanılır.
Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır.
Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır.

Uzun çizgi (—):

Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Bu kullanıma “konuşma çizgisi” de denir. Örneğin: “Beyza sordu: — Herkes ekmek parası için çalışıyor da fırıncılar niçin çalışıyor?”
Oyunlarda, uzun çizgi konuşanın adından sonra da kullanılabilir. Örneğin: “Sıtkı Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten ölecek adam ister. İslam Bey — Ben daha ölmedim.” (Namık Kemal)

Uyarı: Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kullanılmaz. Örneğin: “Sitem dolu bir ses tonuyla seslendi: ‘Niçin bizimle gelmedin?'”

Eğik Çizgi:

Yan yana yazılması gereken öğeleri ayırmak için kullanılır. Örneğin: “Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak / O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak / O benimdir, o benim milletimindir ancak.” (Mehmet Akif Ersoy)
Adres yazarken, apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur. Örneğin: “Merdiven Sokağı No.: 34 / 3 Ladik / SAMSUN”
Tarihleri yazarken, gün, ay ve yılı birbirinden ayırmak için kullanılır. Örneğin: “13/12/2013” veya “29/10/2023”.
Dil bilgisinde, eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır. Örneğin: “-dık/-dik” geçmiş zamanı göstermek için, “-maz/-mez” ise olumsuzluğu göstermek için kullanılır.
Genel ağ (internet) adreslerinde kullanılır.
Matematikte, bölme işlemi için kullanılır. Örneğin: “100/5 = 20”.